Σας το είχαμε υποσχεθεί και το κάνουμε… Θέλαμε να γράψουμε μερικά πράγματα για το Μουσείο Δομίνικου Θεοτοκόπουλου που βρίσκεται στο γραφικό χωριό Φόδελε της Κρήτης, περίπου 30 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Ηρακλείου. Πρόκειται για έναν χώρο αφιερωμένο στον σπουδαίο ζωγράφο, γνωστό σε όλο τον κόσμο ως El Greco (Ελ Γκρέκο), ο οποίος κατά την παράδοση γεννήθηκε στο χωριό αυτό. Το μουσείο είναιι στη θέση «Θεοτοκιανά», μόλις ένα χιλιόμετρο από το κέντρο του χωριού, μέσα σε μια καταπράσινη κοιλάδα γεμάτη πορτοκαλιές.

Ακριβώς απέναντι βρίσκεται ο βυζαντινός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον νεαρό Δομήνικο. Το μουσείο στεγάζεται σε ένα αναστηλωμένο πέτρινο κτίριο της μεταβυζαντινής περιόδου. Πιστεύεται ότι το κτίριο αυτό ήταν το πατρικό σπίτι του Θεοτοκόπουλου, καθώς ο ίδιος αναφέρει πως γεννήθηκε «κοντά σε έναν βυζαντινό ναό». Η αναστήλωση πραγματοποιήθηκε υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Πολιτισμού και το μουσείο λειτουργεί από το 1998.

Στην είσοδο του μουσείου δεσπόζει η προτομή του ζωγράφου, η οποία αποκαλύφθηκε το 1964. Το Μουσείο δεν φιλοξενεί αυθεντικά έργα του ζωγράφου. Αντίθετα, η συλλογή του περιλαμβάνει: Μια έκθεση με αντίγραφα 24 έργων του Ελ Γκρέκο, τα οποία παρουσιάζονται σε μορφή slides. Με αυτόν τον τρόπο, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν την εξέλιξη της τέχνης του, από τα πρώιμα έργα του στην Κρήτη μέχρι την περίοδο της ωριμότητάς του στην Ισπανία.

Η πρόσκληση ήρθε στο κινητό ως μήνυμα. Κι εμείς ανταποκριθήκαμε αμέσως και πήγαμε στον μικρό κήπο της Στασούλας και του Αγησίλαου στου Γρέγο, έξω από το Θραψανό, στο δρόμο για το Ηράκλειο. Ο κήπος αυτός βρίσκεται σε έναν λόφο με χωμάτινο μονοπάτι. Είναι ένας ηλιόλουστος, ρουστίκ χώρος όπου καλλιεργούνται διάφορα λαχανικά. Υπάρχει μια σειρά από ντοματιές με στρογγυλές κόκκινες και πράσινες ντομάτες να κρέμονται από αυτές, υποστηριζόμενες από ένα απλό σύστημα αναρρίχησης από ξύλινους πασσάλους και καλάμια.

Τα φυτά φαίνονται υγιή και γεμάτα καρπούς, υποδηλώνοντας μια επιτυχημένη συγκομιδή. Κοντά, ένα μικρό εσπεριδοειδές δέντρο χρησιμοποιείται για αποθήκευση. Κρεμασμένες από τα κλαδιά του, υπάρχουν όμορφες πλεξούδες από φρεσκοκομμένα κρεμμύδια. Αυτή είναι μια παραδοσιακή μέθοδος για την αποξήρανση και αποθήκευση των κρεμμυδιών σε έναν ξηρό, καλά αεριζόμενο χώρο, βοηθώντας τα να διατηρηθούν για πολλούς μήνες.

Ο κήπος έχει μια πολύ φυσική, αδούλευτη αίσθηση. Το έδαφος είναι ένα μείγμα από ξηρό χώμα και χαλαρά βότσαλα, ενώ μερικά άγρια χόρτα και φυτά αναπτύσσονται ανάμεσα στις καλλιεργημένες σειρές. Ένας απλός συρμάτινος φράχτης είναι ορατός στο βάθος, μαζί με κάτι που μοιάζει με αγροτικό εξοπλισμό, υποδηλώνοντας μια ενεργή γεωργική περιοχή. Η εικόνα αποτυπώνει έναν γοητευτικό, λειτουργικό κήπο που προσφέρει μια πλούσια συγκομιδή, χρησιμοποιώντας πρακτικές, παραδοσιακές μεθόδους.

Αυτό που βλέπετε είναι η βάση ενός παλιού ανεμόμυλου. Οι ανεμόμυλοι, όπως αυτός, ήταν κάποτε βασικό κομμάτι της αγροτικής ζωής. Η κύρια και πιο σημαντική χρήση ενός ανεμόμυλου στο χωριό μου, που δεν έχει τρεχούμενα νερά αλλά αρκετό αέρα, ήταν η μετατροπή των σιτηρών, όπως το σιτάρι και το κριθάρι, σε αλεύρι. Η αιολική ενέργεια κινούσε τις μυλόπετρες, οι οποίες άλεθαν τους καρπούς για να φτιαχτεί ψωμί και άλλα τρόφιμα. Εγώ δεν τον πρόλαβα σε λειτουργία. Στα χαλάσματα του, με λίγες περισσότερες πέτρες έπαιξα ως παιδί…

Στη φωτογραφία είναι ο πέτρινος κορμός του ανεμόμυλου (ότι απέμεινε…), ο οποίος χρησίμευε ως βάση για τον μηχανισμό και τα πτερύγια. Στο εσωτερικό του ήταν το μέρος όπου γινόταν η άλεση. Πρόκειται για ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας, που μας θυμίζει πώς αξιοποιούσαν οι άνθρωποι τη δύναμη της φύσης πριν την έλευση της σύγχρονης τεχνολογίας. Και όπως αναφέρω και παραπάνω, για μένα προσωπικά, σημαίνει πολλά περισσότερα πράγματα…

Καθώς το καλοκαιρινό φως αρχίζει να γέρνει, δίνοντας τη θέση του στις πιο γλυκές αποχρώσεις του φθινοπώρου, τα αμπέλια στο Θραψανό της Κρήτης (όσα έχουν ακόμα καρπό…) ζωντανεύουν με μια μοναδική ομορφιά. Δεν είναι πια το καυτό, εκτυφλωτικό φως του Ιουλίου, αλλά μια χρυσή, ήρεμη λάμψη που πέφτει απαλά πάνω στα φύλλα και τα τσαμπιά, σαν ένα απαλό χάδι που τα προετοιμάζει για τη συγκομιδή. Εικόνες που πήραμε από το χωριό μου, όσο ήμασταν εκεί…

Κάθε κλήμα, με τον χοντρό, γεμάτο ρυτίδες κορμό του, αφηγείται μια ιστορία ετών. Έχει δει ήλιους, έχει αντέξει ανέμους, έχει ποτιστεί με βροχές και έχει παραδώσει γενναιόδωρα τους καρπούς του, ξανά και ξανά. Πάνω σε αυτά τα κλήματα, κρέμονται τα επιτραπέζια σταφύλια, γεμάτα και σφριγηλά, με τις ρώγες να έχουν πάρει ένα υπέροχο, χρυσορόδινο χρώμα. Δεν είναι απλώς φρούτα· είναι μικροί ήλιοι που έχουν απορροφήσει όλη τη δύναμη της κρητικής γης και του ήλιου, έτοιμοι να προσφέρουν τη δροσερή τους γλύκα.

Είναι η ώρα που η ύπαιθρος γεμίζει με μια ιδιαίτερη μυρωδιά, ένα μεθυστικό μείγμα από χώμα, φύλλα και ώριμους καρπούς. Καθώς περπατάς ανάμεσα στις σειρές, νιώθεις την ηρεμία και την ευφορία που φέρνει η φύση όταν δίνει απλόχερα τους θησαυρούς της. Για τους ντόπιους, αυτά τα σταφύλια είναι κάτι παραπάνω από μια σοδειά· είναι η ανταμοιβή του κόπου μιας ολόκληρης χρονιάς, η συνέχεια μιας παράδοσης που περνά από γενιά σε γενιά. Κάθε τσαμπί που κόβεται με προσοχή είναι μια πράξη σεβασμού προς τη γη και τον κύκλο της ζωής.